Cənab İlham Əliyev ilk dəfə Azərbaycan Prezidenti seçiləndə
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, süverenliyini bərpa edəcəyinə, bir qarış
torpağımızın belə kimsəyə güzəştə gedilməyəcəyinə and içmişdi. Biz, bu
andın hər kəlməsinin addım-adım, məharətlə, qətiyyət və yüksək siyasi
iradə, zəka nümayiş etdirilərək həyata keçirildiyinin şahidi oluruq. Tarixi
günlər yaşayırıq və düşünürəm ki, bu tarixi hadisələrə şahid olmaq hər bir
Azərbaycan vətəndaşı üçün böyük xoşbəxtlikdir.
Son bir neçə gün ərzində Azərbaycan iki tarixi nəticə əldə edib,
bölgədənkənar qüvvələrin oyunlarını pozub, Ermənistanla birbaşa təmaslar
yolu ilə nəticə əldə etməyin mümkünlüyünü bir daha sübuta yetirib.
Azərbaycanın uğurları üzərinə şübhə toxumu səpməyə çalışan
xəyanətkarların və onları idarə edənlərin ümidlərini puça çıxarıb, xalqın
mənafeyinə xidmət edən uğurlu siyasətin növbəti səlnaməsini yazıb.
Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında dövlət
sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyası və dövlət sərhədinin
delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə Komissiyanın
səkkizinci görüşündə altı konseptual istiqamətdə əldə olunan nəticə, ilk
növbədə, Prezident İlham Əliyevin prinsipial qələbəsidir. Azərbaycan
beynəlxalq hüquqla, o cümlədən Ermənistanın tez-tez istinad etdiyi 1991-ci
il Alma-Ata Bəyannaməsinə əsasən özünəməxsus bir qarış da olsun
torpağı güzəştə getmək niyyətində deyildi və rəsmi Bakı bu mövqeyini açıq
formada dəfələrlə bəyan etmişdi. Vətən müharibəsi və antiterror
tədbirlərində atılan qəti addımlar fonunda ötən dövrün təcrübəsinə
əsaslanan Ermənistan və havadarları da yaxşı anlayırdı ki, bu məsələdə
Prezident İlham Əliyevin səbrini sınamaq heç də yaxşı nəticə verməyəcək.
Azərbaycanın Konstitusiyasının 9-cu maddəsində rəsmən bəyan edilib
ki, Azərbaycan Respublikası başqa dövlətlərin müstəqilliyinə qəsd vasitəsi
kimi və beynəlxalq münaqişələrin həlli üsulu kimi müharibəni rədd edir.
Lakin biz, eyni zamanda işğalda qalan 8 kəndimizi azad etmək üçün güc
tətbiq etməyəcəyimiz barədə öhdəlik də götürməmişik. Bu mənada,
Azərbaycanın yaratdığı hərbi-siyasi reallıqların nəticəsi olan 19 aprel tarixli
ilkin razılığın əsas əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, hər hansı hərbi
məcburetmə tədbirlərinə ehtiyac duyulmadan Ermənistanın bizim ilkin
şərtimizə uyğun olaraq qeyri-anklav kəndlərimizi bir güllə atılmadan, dinc
şəkildə təhvil verməsi ilə qan tökülməsinin qarşısı alındı.
Razılaşmanı uğurlu edən digər amil, delimitasiya prosesinin sərhəd
xəttinin ayrı-ayrı hissələrinin Sovet İttifaqı çərçivəsində onun süqutu
dövrünə mövcud olduğu hüquqi cəhətdən əsaslandırılmış
respublikalararası sərhədə uyğun olaraq həyata keçirilməsi ilə bağlıdır.
Azərbaycan Vətən müharibəsindən dərhal sonra Prezident İlham Əliyevin
təşəbbüsü ilə başlanan sülh prosesində delimitasiya prosesinin məhz bu
şərtlər üzrə aparılmasını doğru hesab edirdi. Görünən odur ki, Ermənistan,
nəhayət, üç il yarım sonra Bakının mövqeyinin hüquqi cəhətdən qanuni və
ədalətli, praktiki cəhətdən isə səmərəli olmasını dərk etməyə başlayıb. İndi
qalır yaxın 25 gün ərzində məsələnin tərəflər arasında müvafiq protokol-
təsvirlə sənədləşdirilib, razılaşdırılıb imzalanması və bununla da
delimitasiya, hətta demarkasiya prosesində ilk real addım atılmış olacaq.
Azərbaycan və Ermənistanın arasında adıçəkilən razılaşmasının digər
diqqət çəkən önəmli məqamı delimitasiya ilə bağlı ilkin müzakirələrin məhz
anklav olmayan kəndlərimizdən başlanmasıdır. Delimitasiya və sərhəd
təhlükəsizliyi ilə bağlı komissiyaların iclasında alınan qərar isə nümayiş
etdirdi ki, gündəlik məhz Azərbaycanın diktəsi ilə müəyyənləşir.
Ümumiyyətlə, delimitasiya və demarkasiya uzun sürən çox mürəkkəb
bir prosesdir və dövlətlər arasında münasibətlərin hətta ən yüksək
səviyyədə olması belə bu prosesin on illərlə uzanmasına əngəl törədə
bilmir. Məsələn, Azərbaycanın dost Gürcüstanla sərhədinin cəmi 70 faizi
müəyyən olunub və təsdiqlənib. Yaxud Rusiya ilə 20 il davam etmiş
delimitasiya prosesi 2012-ci ildə başa çatsa da, hələ də demarkasiya tam
aparılmayıb. Azərbaycanla uzun illər münaqişədə olmuş, 30 il ərazilərimizi
işğalda saxlamış Ermənistanla isə delimitasiya və demarkasiya prosesinin
daha çətin keçəcəyi sirr deyil. Lakin dövlət sərhədinin delimitasiyası, habelə
dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə
Komissiyaların sayca 8-ci iclasında işğalda olan 4 kəndimizin dinc yolla
qaytarılması barədə razılığa gəlinməsi daha bizə nikbin düşünməyə əsas
verir.
Qarşıda isə prosesin davamlılığının təmin olunması kimi ciddi bir
vəzifə dayanır. 2024-cü il iyulun 1-dək Azərbaycan və Ermənistan arasında
dövlət sərhədinin delimitasiyası üzrə Dövlət Komissiyasının və dövlət
sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi üzrə Komissiyanın Birgə
fəaliyyəti haqqında Əsasnamə layihəsinin razılaşdırılması üzrə işin başa
çatdırılması və tərəflərin dövlətlərinin qanunvericiliyinin tələblərinə uyğun
olaraq sənədin təsdiqinə başlamaq barədə razılığa gəlməsi proseslərin
ardıcıllığının təmin olunması üçün hüquqi bazisin formalaşdırılması
baxımdan mühümdür. Iki ölkə arasında birgə komissiyanın növbəti
görüşlərinin keçirilməsi tarixinin və yerinin işçi qaydada razılaşdırılma
təcrübəsinin oturuşması – hər hansı üçüncü tərəfin vasitəçilik
təşəbbüslərinə daha ehtiyac qalmadığını göstərir. Bu isə Azərbaycanın ilk
gündən nümayiş etdirdiyi prinsipial niyyətlə üst-üstə düşür.
Təbii ki, prosesləri qabaqlamaq faydalı deyil, lakin indiki məqamda
dəqiqləşən növbəti addım Bağanıs Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrımlı və
Qızılhacılı kəndlərindən erməni ordu hissələrinin çıxarılaraq həmin
məntəqələrin təhvil verilməsindən sonra sərhəd xəttinin razılaşdırılmış
hissələrində tərəflərin öz sərhəd xidmətlərinin eyni vaxtda və paralel
yerləşdirilməsi təşəbbüsüdür. Daha sonra isə növbə anklav kəndlərindir.
İsrafil Kərimov – Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü
dia-az.info
