“Hraparak” qəzeti yaxın vaxtlarda Azərbaycanla Ermənistan arasında diplomatik münasibətlərin qurulacağına dair iddia ilə çıxış edib.
Adıçəkilən nəşr qeyd edir ki, yaxın aylarda Qərbin xeyir-duası ilə Zəngəzur dəhlizinin açılmasına nail olan Azərbaycan diplomatik münasibətlərin qurulmasını nəzərdə tutan müəyyən təmas prinsipləri haqqında sazişlə bağlı müvəqqəti sənədi Ermənistana təqdim edəcək.
“Bu haqda Azərbaycan dairələrində fəal şəkildə tirajlananlardan aydın olur ki, Ermənistanın və Azərbaycanın prinsiplər ətrafında müzakirələr aparıb razılığa gəlməsi üçün yer əvvəlcə Tiflisdəki səfirlikləri ola bilər. Lakin Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinə baxanda deyə bilərik ki, Azərbaycan özünün bütün “prinsip” adlandırılan tələblərini üz-üzə, vasitəçi olmadan İrəvana tətbiq etmək üçün hər şeyi edəcək”,-məqalədə belə yazılır.
“Hraparak” qəzeti hər hansı rəsmi mənbəyə əsaslanmadığına görə bu məlumat öz təsdiqini tapmayıb. Ancaq Azərbaycanla Ermənistan arasında diplomatik əlaqələrin qurulması ümumi sülh prosesinin tərkib hissəsi olduğu üçün nəticə etibarı ilə qaçılmaz görünür.
Qeyd edək ki, Azərbaycanı Xarici İşlər Nazirliyi 2022-ci ilin mart ayında sülh müqaviləsinin 5 bənddən ibarət əsas prinsiplərini Ermənistan tərəfinə təqdim edib. İndiyə qədər Azərbaycanla Ermənistan arasında sazişin mətni ilə bağlı qarşılıqlı şəkildə 10 təklif layihəsi müzakirə olunub. Buna baxmayaraq, Azərbaycan sülh sazişinin baza prinsipləri kimi 5 təklifin əsas götürülməsini vacib hesab edir. Azərbaycanla diplomatik münasibətlərin qurulması üçün Ermənistan ilk növbədə, rəsmi Bakının təqdim etdiyi prinsipləri yerinə yetirməlidir. Lakin Ermənistan hələ də Azərbaycanın suverenliyini, ərazi bütövlüyünü, beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığını və siyasi müstəqilliyini tanımayıb. Ermənistanın konstitusiyasında, Hərbi Doktrinasında, Milli Təhlükəsizlik Strategiyasında və digər hüquq-normativ aktlarında Azərbaycana qarşı rəsmən ərazi iddiası yer alır.
Azərbaycanın tələblərinə baxmayaraq, Ermənistan konstitusiya referendumunu keçirməkdən yayınır. Konstitusiyanın preambula hissəsində keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Respublikasının Ermənistana birləşdirilməsinə dair Ermənistan SSR Ali Sovetinin qəbul etdiyi qanunsuz qərara istinad edilir. Bu isə Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və suverenliyinin pozulması deməkdir.
Beləliklə, Ermənistan Azərbaycanın təqdim etdiyi “Dövlətlərin bir-birlərinə qarşı ərazi iddialarının olmamasının qarşılıqlı təsdiqi və gələcəkdə belə bir iddianın qaldırılmayacağına dair hüquqi öhdəliyin götürülməsi” prinsipini də pozur. Ermənistanın Baş naziri bir neçə dəfə Qarabağı Azərbaycan ərazisi adlandırsa da, bunu rəsmən təsdiq edən hər hansı sənədə imza atmayıb. Bu halda tərəflər arasında sülh müqaviləsi imzalana bilməz. Ermənistan ən azı Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü, suverenliyini, dövlət sərhədlərini rəsmən tanımayana qədər tərəflər arasında diplomatik münasibətlərin yaradılması da mümkün deyil. Azərbaycan vacib prinsiplərdən biri kimi dövlətlərarası münasibətlərdə bir-birilərinin təhlükəsizliyinə hədə törətməkdən, siyasi müstəqillik və ərazi bütövlüyünə qarşı hədə və gücdən istifadə etməkdən, habelə BMT Nizamnaməsinin məqsədlərinə uyğun olmayan digər hallardan çəkinməyi təklif edir. Lakin Azərbaycanın dörd kəndini işğal altında saxlayan Ermənistan üstəlik, şərti sərhəd boyu ərazilərdə yerləşən bütün strateji əhəmiyyətli yüksəkliklərə ərazi iddiasını davam etdirir. Ermənistan silahlı qüvvələri vaxtaşırı Azərbaycan Ordusunun mövqelərini atəşə tutur, hərbi təxribatlar törədir. Ermənistan Azərbaycana qarşı hədə törətməyəcəyinə və güc tətbiq etməyəcəyinə dair heç bir sənədi imzalamayıb.
Bu da öz növbəsində beynəlxalq hüququn pozulması deməkdir. Belə olan təqdirdə, iki ölkə arasında diplomatik münasibətlərdən danışmaq mümkün deyil. Azərbaycanın Ermənistana təqdim etdiyi dördüncü prinsip “Dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası, diplomatik münasibətlərin qurulması”nı nəzərdə tutur. Azərbaycanla Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyasına dair birgə komissiyaların apardığı danışıqlar nəticəsində Sovet dövründə mövcud olmuş 1007 km-lik şərti sərhədin yalnız 12,7 km-i razılaşdırılıb. Sərhədlərin delimitasiyasına mane olan başlıca səbəblərdən biri də aradan qaldırılmalı, Ermənistan öncə işğal altında saxladığı dörd kəndi Azərbaycana qaytarmalıdır. Rəsmi İrəvan sərhədlərin 1991-ci il Almatı Bəyannaməsi əsasında müəyyənləşməsini israrla təklif edir. Halbuki Ermənistan Azərbaycana qarşı işğalçılıq müharibəsi həyata keçirməklə Almatı Bəyannaməsinin 3-cü bəndini (ərazi bütövlüyünə hörmət və sərhədlərin dəyişdirlməməsi) pozub. Ona görə də Azərbaycan və Ermənistan arasında sərhəd mövcud deyil. Almatı Bəyannaməsinin 3-cü bəndində əks olunan prinsip sərhədlərin danışıqlar əsasında müəyyənləşməsini nəzərdə tutur. Yalnız bundan sonra dövlətlərin ərazi bütövlüyü qarşılıq şəkildə tanına bilər. Nikol Paşinyan hakimiyyəti isə Ermənistanın 29743 kv. km əraziyə malik olması barədə hüquqi öhdəliyin bəribaşdan sülh sazişinə daxil edilməsini istəyir. Lakin Azərbaycanın və Ermənistanın ərazi vahidi delimitasiya və demarkasiya prosesi yekunlaşdıqdan sonra dəqiqləşə bilər.
Çünki Sovet dövründə Azərbaycanın 20 min kv. km-dən artıq ərazisi qanunsuz olaraq Ermənistana bağışlanıb. Delimitasiya zamanı Sovet dövrünə aid xəritələr tətbiq olunduğuna görə Azərbaycanın həmin torpaqları tələb etmək hüququ var. Bu baxımdan, diplomatik əlaqələrin qurulması üçün Ermənistan delimitasiya və demarkasiya prosesinin böyük hissəsini başa çatdırmalı, Azərbaycanın dövlət sərhədlərini, onun toxunulmazlığını rəsmən tanımalıdır. Azərbaycanın təklif etdiyi 5-ci prinsip nəqliyyat və kommunikasiyaların açılışı, digər müvafiq kommunikasiyaların qurulması, qarşılıqlı maraq doğuran sahələrdə əməkdaşlığın qurulmasından ibarətdir.
Bu məsələdə də Ermənistan indiyə qədər hər hansı müsbət addım atmayıb. Rəsmi İrəvan 2020-ci il noyabrın 10-da Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya arasında imzalanmış üçtərəfli Bəyanatın 9-cu bəndində kommunikasiyaların açılmasına dair üzərinə götürdüyü öhdəliyin icrasından yayınır. Həmin razılaşmaya görə, Ermənistan tərəfi Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan MR arasında hərəkətin təmin olunmasını təmin etməlidir. Lakin indiyə qədər Ermənistan müxtəlif bəhanələrlə Zəngəzur dəhlizinin və digər nəqliyyat-kommunikasiya marşrutlarının blokdan açılmasına mane olur. Bu da paralel olaraq, Ermənistanın Azərbaycanla əməkdaşlıqda maraqlı olmadığını göstərir. Ona görə də Azərbaycanla Ermənistan arasında diplomatik münasibətlərin qurulması üçün “Hraparak” qəzetinin yazdığı kimi, Zəngəzur dəhlizinin açılması yeganə şərt deyil. İrəvan ilk növbədə, Azərbaycan qarşısında geniş siyasi və hüquqi öhdəliklər paketini imzalayaraq, onu həyata keçirməlidir.
Bu prosesi isə Tiflisdəki səfirliklər vasitəsilə koordinasiya etməyə ehtiyac yoxdur. Hər iki ölkənin liderləri, xarici işlər nazirləri, Baş nazirlərin müavinlərinin rəhbərlik etdiyi delimitasiya və demarkasiya komissiyaları səviyyəsində aparılan danışıqlar prosesində bütün sahələr üzrə qarşılıqlı razılaşmalar əldə etmək mümkündür.
Müşfiq Abdulla
"Cebhe.info"
