Çingiz xanın nəsli öz əcdadlarına layiq addım atdı. Necə ki, vaxtilə ruslar onları fəth edən monqol xanlarına xərac verirdilərsə, bu gün də rus hökmdarı kiçik, lakin cəsur monqol xalqına ticarət, iqtisadi, nəqliyyat, logistika və enerji əməkdaşlığından maksimum üstünlüklərini gümüş nimçədə təqdim etdi.
Rus çarı, beynəlxalq siyasətin gözləntilərinin əksinə olaraq, Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin tələb etdiyi kimi həbs olunmadı, Ulan-Batora gəldi və statusuna uyğun olaraq qəbul edildi. Gözlənildiyi kimi, monqol hakimiyyətləri “Orda çıxışı”nı (Rusiyada XIII-XV əsrlərdə monqol-tatar boyunduruğu dövründə mövcud olmuş ən məşhur xəraclardan biri, rus torpaqlarının Qızıl Ordaya verdiyi xərac) qəbul etməyi seçdilər. Hörmətlərini bildirməyə gələn Şahzadə Vladimir tərəfindən təklif edilən bu xəraca indi “strateji tərəfdaşlıq” deyirlər. Ukrayna müharibəsi səbəbindən özünü təcrid olunmuş və qlobal iqtisadi sanksiyalar altında tapan Rusiya enerji resurslarını, hətta çox vaxt öz zərərinə satmaq məcburiyyətində qaldığından, Monqolustan da qonşuluğundan öz payını almağa qərar verib.
Çin və Hindistan və Qlobal Cənubun digər ölkələri Rusiya ilə əlverişli şərtlərlə ticarət edir və bəzən hətta Qərb dövlətləri də buna laqeyd yanaşır. Və sonra hökmdarın özü ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın dərinləşdirilməsi, Monqolustanda istilik elektrik stansiyasının tikilməsini və Yamaldan Çinə ildə 50 milyard kubmetr təbii qazın nəqli üçün Monqolustan ərazisindən böyük bir kəmərin çəkilməsi təklifi ilə çıxış etdi. Layihə uzun müddətdir ki, qazın qiymətinin müəyyən edilməsi kimi əsas məsələlərə qarışıb. Bəs indiki vəziyyətdə qazın qiymətinin nə əhəmiyyəti var? Rusiya Prezidentinin avtoriteti və Rusiyanın dünya iqtisadiyyatına qayıdışı məsələsi müzakirə mövzusudur.
Monqolustan hakimiyyəti Vladimir Putini Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) orderi əsasında həbs etməkdən imtina etməsini enerji asılılığı ilə izah edib. Həm də onlar da əlavə etdilər - neytrallıq siyasəti səbəbindən. “Politico”nun hökumət nümayəndəsinə istinadən yazdığı kimi, Monqolustan neft məhsullarının 95%-ni və elektrik enerjisinin 20%-dən çoxunu qonşu ölkədən idxal edir: “Bu təchizatlar bizim və xalqımızın varlığını təmin etmək üçün çox vacibdir”.
Bütün siyasət budur. Rusiyanın fəthi illərində olduğu kimi, monqollar bu dəfə də buxovlar üzərində xərac toplamağa üstünlük verirlər.
Putinin özünə gəlincə, o, keçmiş rusiyalı jurnalist Aleksandr Nevzorovun dediyi kimi, BCM-in orderinə nümayişkaranə şəkildə “ayaqlarını silmək” imkanı əldə edib. Əsasən daha az intellektli yerli tamaşaçıya yönəlmiş komediya uğur qazandı. Amma mənzərə heç də xoşagələn deyildi. Sonsuz "öskürək” və mənasız baxışlar hələ də Kreml sahibinin açıq narahatlığına işarə edirdi.
Və BCM və beynəlxalq cinayət ədalət sistemi üçün Putinin Roma Əsasnaməsini imzalayan Monqolustana səfəri ağır zərbədir. İndi də əsas sual budur: təqsirləndirilən cinayətkarın ədalətdən qaçmasına, bununla da öz hərbi cinayətlərinə görə məsuliyyəti bölüşməsinə imkan verən Monqolustan üçün hansı nəticələr olacaq? Monqolustana səfər həbs qərarı verildikdən sonra 2023-cü ildən bəri ilk dəfə idi ki, Rusiya lideri Roma Nizamnaməsini imzalayan və BCM-in yurisdiksiyasını qəbul edən ölkəyə səfər edirdi.
Amma təsəvvür edək ki, Monqolustan Prezidenti Kreml cinayətkarını həbs edərək Haaqa Məhkəməsinə verib. Rus tankları Monqolustan sərhədini keçib, qırıcılar hücum edəcəkdimi? Bəlkə, bəli, bəlkə də yox. Qərb bununla uyğunlaşa bilərmi? Təbii ki.
Amma bundan əvvəl çoxlu insan öləcəkdi və Monqolustan şəhərləri məhv olacaqdı. Və ümumiyyətlə, müharibə bütün Asiya qitəsinə yayılacaqdı. Ancaq Kreml qüllələri, qarşılıqlı razılaşma ilə, onlara düşən sanksiyaların əsas günahkarını “təslim etsəydilər”, monqollar yenidən tarixi salnamələrə daxil olacaq, lakin bu dəfə işğalçılar kimi deyil, dünyanın azadediciləri kimi. Xarici sərmayələr isə ölkənin özünə daxil olacaq və onun ulduzu yenidən səmada yanacaqdı.
Bəs indi? Qərb Monqolustanın iqtisadiyyatına dağıdıcı sanksiyalar tətbiq edib, kapitalını geri çəkəcəkmi? Onu Rusiya və Çinlə daha da sıx əməkdaşlığa sövq etmək qorxusundan bu, çətin ki, belə olacaq. Monqolustan BCM tərəfindən cəzalandırıla bilərmi? Bu da mümkün deyil, çünki onun belə mexanizmləri yoxdur. O, hətta 2023-cü ilin dekabrında doqquz il müddətinə BCM hakimi seçilən Monqolustan Ali Məhkəməsinin hakimi Erdenebalsuren Damdinin səlahiyyətlərinə xitam verə bilməz.
Dövlətin özünün Assambleyadan çıxarılması da gözlənilməməlidir, çünki üzv dövlətlərin həbs orderlərinin icrasında əməkdaşlıqdan imtinaları əvvəllər də baş verib (bir sıra cinayətlərdə ittiham olunan Sudan Prezidenti Ömər Əl-Bəşirin həbsinə order). Beynəlxalq cinayətlərə görə cəza qiyabi olaraq verildi, lakin bundan sonra Əl-Bəşir uzun illər, o cümlədən Çad, Keniya və İordaniyada ədalətdən gizləndi.
Lakin bu, hələ də qanunu pozanlar üçün ciddi nəticələrə səbəb olmayıb. Məsələ burasındadır ki, bu cür “cəza”larda daha çox hüquqi məsələ deyil, maraqlar balansı mülahizələri qüvvəyə minir. Monqolustan hakimiyyəti də öz bəyanatlarında hüquqi arqumentlərdən çox siyasi məqsədəuyğunluğa istinad edir.
Bu, Putinin beynəlxalq hüquq üzərində qələbəsidirmi? Müəyyən dərəcədə, bəli. O, bir daha beynəlxalq institutların acizliyini göstərdi və sübut etdi ki, bu dünyada hər şeyin öz qiyməti var. Amma, bütün sual budur: nə qədər?
AYNA.az
