Elçin Alıoğlu - Trend
Bu ilin sonunda Bakıda keçiriləcək COP29 konfransı ətraf mühit, iqlim dəyişikliyi və qlobal problemlərin müzakirəsi üçün mühüm platformadır. Bununla yanaşı, Azərbaycanın siyasi arenada da önəmli bir addım atması üçün böyük bir fürsət kimi qiymətləndirilir: Ermənistanla sülh müqaviləsinin imzalanması. Lakin bu prosesin həyata keçirilməsi ilə bağlı bir sıra ciddi maneələr və suallar mövcuddur.
Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan hər fürsətdə sülhə tərəfdar olduğunu bəyan edir, lakin reallıqda Ermənistanın hərbi büdcəsini artırdığı, müxtəlif ölkələrdən silah və hərbi texnika satın aldığı, yeni tədarükçülər axtardığı faktlarla sübuta yetirilib. Bu, Ermənistanın sülh prosesinə həqiqi olaraq sadiq olub-olmaması ilə bağlı ciddi suallar yaradır. Hələ 2024-cü ilin birinci yarısında Ermənistanın Müdafiə naziri Suren Papikyan bir neçə ölkədə hərbi-texniki danışıqlar aparıb. Onun Fransada və Hindistanda keçirdiyi görüşlər xüsusi diqqət çəkir, çünki bu ölkələr Ermənistana yeni silah və texnika satışına dair razılaşmalar imzalamışdı.
Ermənistan 2024-cü il ərzində hərbi büdcəsini əvvəlki illərlə müqayisədə 30% artırıb, Fransadan və Hindistandan müasir döyüş sistemləri və texnikalar alıb. Həmçinin ABŞ və Avropa İttifaqının maliyyə yardımı və hərbi dəstəyi də Ermənistanın silahlanmasına töhfə vermişdir. Paşinyan hökuməti bir tərəfdən sülh danışıqlarına hazır olduğunu söyləyir, digər tərəfdən isə silahlanmasını gücləndirir. Bu, Ermənistanın sülh müqaviləsi imzalamaq niyyətində səmimi olmadığına dair əsaslı şübhələr doğurur.
Ermənistanın Konstitusiyasında Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinə qarşı irəli sürdüyü qanunsuz ərazi iddiaları hələ də yer alıb. Bu məqam aradan qaldırılmadığı müddətcə, Ermənistanın sülh müqaviləsinə sadiqliyi ciddi sual altındadır. Ermənistanın ərazi iddiaları onun Konstitusiyasından çıxarılmadıqca istənilən sülh müqaviləsi yalnız rəmzi bir sənəd olacaq və tərəflər arasında uzunmüddətli stabilliyin təmin olunması mümkün olmayacaq. Konstitusiya dəyişikliyi edilmədən imzalanacaq müqavilə real bir həll deyil, çünki Ermənistanın dövlət siyasəti və beynəlxalq hüquqa zidd ərazi iddiaları qalmaqda davam edəcək.
Bu gün Ermənistanın hökuməti beynəlxalq ictimaiyyəti inandırmağa çalışır ki, onlar sülh istəyirlər. Ancaq bu iddiaların arxasında Ermənistanın daxili siyasi arenada hələ də güclü revanşist qüvvələrin təsiri altında olduğu aydın görünür. Ermənistanın sülh müqaviləsini imzalaması və ərazi iddialarından imtina etməsi daxili siyasətdə ciddi narazılıqlarla qarşılanacaq və Paşinyanın hakimiyyəti itirmək riski artacaq.
Son illərdə Nikol Paşinyan Ermənistanda bir çoxları tərəfindən Qərbin siyasi təzyiqi altında olan bir lider kimi qəbul edilir. O, Ermənistanın müstəqil xarici siyasətini qoruyub saxlamaqda çətinlik çəkir və Qərb ölkələrinin maraqlarına uyğun hərəkət etməyə məcbur olur. N.Paşinyanın Ermənistanı Avropa İttifaqına yaxınlaşdırmaq cəhdləri və Qərblə hərbi-texniki əməkdaşlığın gücləndirilməsi onu daha da mərkəzsiz bir vəziyyətə salıb.
2024-cü il ərzində Ermənistanın Avropa İttifaqı və ABŞ-dan aldığı maliyyə və hərbi yardım rekord səviyyələrə çatmışdır. ABŞ Müdafiə Nazirliyinin açıqlamalarına görə, Ermənistan son iki ildə 50 milyon dollardan çox dəyərində hərbi yardım alıb. Eyni zamanda, Avropa İttifaqı Ermənistanın hərbi-texniki infrastrukturunu yeniləmək üçün 30 milyon avro maliyyə dəstəyi təmin edib. Bu yardımlar Paşinyanın müstəqil lider kimi fəaliyyət göstərmədiyini və Ermənistanın siyasətinin getdikcə Qərb təzyiqləri altında formalaşdığını göstərir.
Lüksemburqun xarici işlər naziri Ksavye Bettelin bəyanatında vurğuladığı kimi, COP29-un Bakıdakı keçiriləcək toplantısı Ermənistan və Azərbaycan arasında sülh müqaviləsi üçün bir fürsət olaraq görülə bilər. Bettelin sözlərinə görə, bu beynəlxalq tədbir, xüsusilə Azərbaycan üçün dünyaya sülhə hazır olduğunu nümayiş etdirmək üçün unikal bir platforma ola bilər. "Əgər sülh müqaviləsi COP29-dan əvvəl imzalansa, bu, böyük bir uğur olacaq", - K.Bettel deyib.
Fəqət Ermənistanın davam edən silahlanma və revanşist meyilləri bu cür optimist proqnozların gerçəkləşməsini çətinləşdirir. COP29 konfransı böyük əhəmiyyət kəsb etsə də, Ermənistanla uzunmüddətli və dayanıqlı sülh əldə edilməsi yalnız Ermənistanın daxili siyasi reallıqları və konstitusiya dəyişiklikləri fonunda mümkün ola bilər.
Ermənistanın hərbi strategiyasını yenidən qurmaq və gücləndirmək üçün müxtəlif beynəlxalq tərəfdaşlardan silah və hərbi texnika almaq istiqamətində cəhdləri artıq 2024-cü ilin ən mühüm hadisələrindən biridir. Ənənəvi olaraq Rusiya ilə sıx hərbi əməkdaşlıq edən Ermənistan indi Cənubi Koreya və Yaponiya kimi uzaq Şərq ölkələri ilə hərbi-texniki sahədə əməkdaşlığını genişləndirmək üçün addımlar atır. Bu cəhdlər Ermənistanın Qərblə daha sıx inteqrasiyası və onun silah tədarükünü şaxələndirmək arzusu kimi qiymətləndirilir.
Bu iki ölkə, xüsusən Cənubi Koreya, müdafiə sənayesində qlobal miqyasda mühüm oyunçulardan biridir və öz yüksək texnoloji hərbi sistemləri ilə tanınır. Ermənistanın Cənubi Koreyadan əsasən yüksək dəqiqliyə malik raket sistemləri və müasir döyüş texnikası almaq üçün ciddi danışıqlar apardığı bildirilir. Cənubi Koreyanın K2 "Black Panther" tankları və K9 özüyeriyən haubitsaları Ermənistanın diqqət mərkəzində olan əsas hərbi sistemlərdəndir. Bu silahlar, Ermənistanın hərbi potensialını artırmağa və gələcəkdə daha mürəkkəb hərbi əməliyyatlar üçün hazırlığını gücləndirməyə yönəldib.
Yaponiyanın isə əsas diqqəti Ermənistanın hava hücumundan müdafiə və pilotsuz uçuş aparatları sahəsində inkişaf etdirmək istəklərinə yönəldilib. Yaponiya hərbi sənayesində yüksək keyfiyyətli texnologiyalar istehsal edən ölkə kimi tanınır və Ermənistan bu texnologiyaları öz silah arsenalına əlavə etmək niyyətindədir.
Bu ilin əvvəlindən Ermənistanın müdafiə naziri Suren Papikyan Cənubi Koreyada bir sıra rəsmi görüşlər keçirmiş və bu ölkədən silah tədarükü üzrə geniş danışıqlar aparıb. Cənubi Koreya müdafiə sənayesində yüksək texnologiyalara malik ölkələrdən biri olmaqla, Ermənistan üçün ciddi maraq kəsb edir. Ermənistanın Koreya ilə danışıqlarında ən mühüm məqamlardan biri K9 özüyeriyən haubitsalarının tədarükü ilə bağlı olub. Bu artilleriya sistemləri müasir döyüşlərdə yüksək dəqiqlik və güclü zərbə qabiliyyəti ilə tanınır. Eyni zamanda, Ermənistanın Cənubi Koreyadan PULS (Precise and Universal Launching System) raket sistemlərini də satın almaq planları müzakirə olunur. Bu sistemlər yüksək dəqiqliyə malik zərbələr endirə bilmə qabiliyyəti ilə Ermənistanın hərbi strategiyasını dəyişmək potensialına malikdir.
Cənubi Koreya və Ermənistan arasında danışıqların detalları geniş ictimaiyyətə açıqlanmayıb, lakin əldə olunan məlumatlara görə, bu ölkələr arasında hərbi-texniki sahədə əməkdaşlıq müqavilələri imzalanmağa çox yaxındır. Cənubi Koreyanın Ermənistanla bu cür əməkdaşlığı, regiondakı siyasi və hərbi tarazlığa ciddi təsir edə bilər.
Yaponiya Ermənistan üçün silah tədarükündə yeni bir istiqamət təşkil edir. Yaponiya uzun müddətdir ki, müdafiə sənayesini inkişaf etdirən və bu sahədə bir sıra texnoloji yeniliklərə sahib olan ölkədir. Ermənistan Yaponiya ilə ilk növbədə hava hücumundan müdafiə sistemləri və pilotsuz uçuş aparatlarının alınması barədə danışıqlar aparır. Xüsusilə Yaponiyanın istehsalı olan PAC-3 Patriot raketdən müdafiə sistemləri Ermənistanın əldə etmək istədiyi ən vacib texnologiyalar arasındadır.
2024-cü ilin yay aylarında Ermənistan və Yaponiya rəsmiləri arasında bir sıra gizli görüşlər keçirilib. Bu görüşlərdə Ermənistanın hərbi potensialını artırmaq üçün Yaponiya ilə birgə layihələr və texnologiya transferi məsələləri müzakirə olunub. Ermənistanın bu cəhdləri onun hərbi-texniki təchizatını şaxələndirmək və daha müasir sistemlər əldə etməyə yönəlib.
Yaponiya Ermənistan üçün strateji bir tərəfdaş olmağa başlasa da, bu əməkdaşlığın əhəmiyyətli siyasi və hərbi nəticələr doğura biləcəyi gözlənilir. Yaponiya hökuməti hazırda bu məsələlərlə bağlı geniş açıqlamalar verməsə də, Ermənistanla müdafiə sənayesində əməkdaşlıq perspektivlərinin olduğunu rəsmən təsdiqləyib.
Ermənistanın Yaponiya və Cənubi Koreya ilə hərbi əməkdaşlıq axtarışları yalnız silah alışından ibarət deyil. Bu ölkələrlə hərbi sahədə əməkdaşlıq Ermənistanın Qərb tərəfdaşları ilə yaxınlaşma prosesinə paralel olaraq inkişaf edir. Avropa İttifaqı və ABŞ, Ermənistanın Qafqaz regionunda Rusiyadan asılılığını azaltmaq və yeni strateji tərəfdaşlar tapmaq üçün bu cəhdləri dəstəkləyir.
Maliyyə dəstəyi də bu prosesin bir hissəsidir. ABŞ və Avropa İttifaqı son iki ildə Ermənistana hərbi yardım olaraq 100 milyon dollardan çox vəsait ayırmışdır. Bu yardımların bir hissəsi Yaponiya və Cənubi Koreyadan silah və hərbi texnika alınması üçün istifadə olunmaqdadır. Bu, Ermənistanın hərbi strategiyasını yeniləmək və onu yeni texnologiyalarla təmin etmək üçün mühüm bir addım kimi qiymətləndirilir.
Ermənistanın Yaponiya və Cənubi Koreya ilə hərbi-texniki sahədə əməkdaşlığı 2024-cü ilin mühüm hadisələrindən biridir. Bu iki ölkə Ermənistan üçün silah tədarükündə yeni istiqamətlər təşkil edir və Ermənistanın öz hərbi gücünü artırmaq və müasir texnologiyalar əldə etmək arzusu bu əməkdaşlığın əsas məqsədləri sırasındadır. Cənubi Koreyanın yüksək texnoloji artilleriya sistemləri və Yaponiyanın hava hücumundan müdafiə texnologiyaları Ermənistanın gələcək hərbi strategiyasını müəyyən edəcək əsas elementlərdəndir.
Ancaq belə əməkdaşlıq regionda yeni güc balansı və təhlükəsizlik çağırışları yarada bilər. Ermənistanın bu cəhdləri, regionda hərbi gərginliyin daha da artmasına səbəb ola biləcək bir faktor kimi qiymətləndirilir. Azərbaycanın bu prosesləri diqqətlə izləməsi və öz müdafiə strategiyasını buna uyğun olaraq gücləndirməsi zəruridir.
... Azərbaycanın sülh prosesinə sadiqliyi və konstruktiv dialoqa hazır olması beynəlxalq səviyyədə yüksək qiymətləndirilsə də, Ermənistanın silahlanma siyasəti və Konstitusiya ilə bağlı mövqeyi real sülhün əldə olunmasına mane olmaqdadır. Ermənistanın revanşist qüvvələri və Qərbin siyasi dəstəyi altında Nikol Paşinyanın rəhbərliyi sülh müqaviləsini çətinləşdirir və bu müqavilə imzalanarsa belə, onun həyata keçirilməsi üçün ciddi şübhələr doğurur. COP29-un bu cür böyük bir məsələni həll etməsi mümkündürmü?
Ermənisan revanşizmə və sürətlə silahlanmadan əl çəkməsə, Konstitusiyasına zəruri dəyişikliklər etməzsə, Zəngəzur dəhlizi layihəsini Qərbin "autsorsinq"inə verərək Vaşinqton-Paris-Brüssel triosunun kurasiyasına verməsinin nə qədər fəsadlı və təhlükəli qərar olduğunu anlamazsa, çətin...
