Azərbaycan iqtisadiyyatı və istehlak bazarı Yaxın Şərq münaqişəsinin son günlər gərginləşməsinin təsirini hələ o qədər də hiss etməyib. Əmtəə bazarlarının dərhal reaksiyası bareli 90 dollardan yuxarı qaldırdı, lakin həftənin ortalarında “Brent” markalı neftin kotirovkaları öz artımını bərpa etdi və azalmağa başladı. Yaxın Şərqdəki gərginlik qiymətlərə və təklifə təsir etməyib.
Bununla belə, vəziyyət kifayət qədər kövrək olaraq qalır. Münaqişənin daha da genişlənməsi bütün dünya üçün ciddi iqtisadi nəticələrə səbəb ola bilər. Ekspertlər hesab edirlər ki, Yaxın Şərqdə müharibənin baş verməsi zaman məsələsidir: münaqişə alovlanarsa, biz əmtəə birjalarında qaçılmaz qiymət artımı və qlobal inflyasiyanın yeni dalğası ilə üzləşəcəyik. Şərqi Avropadakı son müharibə təcrübəsi bu riskləri təsəvvür etməyə kömək edir. Mövcud təchizat logistikasının pozulması və yanacağın qiymətinin artması qlobal istehsal mərkəzlərində istehsal xərclərinin rekord dərəcədə artmasına səbəb olub. Mütəxəssislər neft və qazın qiymətinin qalxmasını qlobal miqyasda əmtəə və xidmətlərin qiymətlərinin rekord dərəcədə artması ilə nəticələnən son proseslərin əsas səbəbi adlandırırlar.
Qlobal qiymət artımının pik nöqtəsində Azərbaycan inflyasiya hadisələrinin mərkəzində dayanmışdı, çünki respublika ciddi şəkildə hazır məhsul və xammal idxalından asılıdır. İnflyasiya yerli istehlak bazarını vurdu, xüsusilə ərzaq qiymətləri artdı. Baş nazir Əli Əsədovun sözlərinə görə, o zaman Azərbaycanda ikirəqəmli inflyasiyanın formalaşmasında ərzaq məhsullarının payı 60%-i keçmişdi. Hakimiyyət dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunmuş ölkəmizin ciddi inflyasiya təzyiqi ilə üzləşdiyini qeyd edib. Bu dalğada idxal qiymətlərinin illik artım tempi 22%-ə yüksəlib, ölkəmizdə orta illik inflyasiya ikirəqəmli – 13,8% təşkil edib.
Bundan sonra inflyasiya azalmağa başladı. Ötən ilin yazından başlayaraq daxili istehlak bazarında qiymət artım tempi azalmağa başlayıb. İlin sonunda inflyasiya birrəqəmli səviyyəyə enərək 8,8% təşkil edib. Hökumətin və Mərkəzi Bankın qeyd etdiyi kimi, hazırda qiymət mənsubiyyətinin zəifləməsinin əsas səbəbi qlobal inflyasiyanın azalmasıdır.
Lakin hazırkı sabitlik çox kövrəkdir - qiymətlərin yerli bazarda davranışı qlobal iqtisadiyyatın vəziyyətindən və geosiyasi risklərdən asılı olacaq. Belə olan halda Mərkəzi Bank cari ilin yanvar ayı üzrə illik inflyasiya proqnozunu dəyişməyərək 5,3% səviyyəsində saxlasa da, onun hədəf dəhliz səviyyəsində (4±2%) olmasını gözləyir.
Yerli analitiklərin fikrincə, qiymət artımının dinamikası azalsa da, bu azalma hələ də istənilən səviyyəyə çatmayıb. Qlobal iqtisadi fəallığın zəifləməsi, xammal, enerji və ərzaq məhsullarının qiymətlərinin ucuzlaşmasının davam etməsi inflyasiyanın ölkəmizə idxalını məhdudlaşdırıb. Lakin buna baxmayaraq, daxili məcmu tələb həddindən artıq artıma meyllidir, ona görə də inflyasiya amilləri hələ də çıxış yolu axtarır. Böyük müharibə ehtimalı qlobal iqtisadiyyat və buna görə də yerli bazar üçün ən böyük riskdir. İran-İsrail münaqişəsi kontekstində dünyada bütün neftin təxminən 20%-nin keçdiyi Hörmüz boğazının bağlanması ilə bağlı nəzəriyyələr yenidən populyarlaşıb.
Neftin qiyməti qalxarsa və yüksək qalsa, bu, yerli istehlak bazarının uzun müddət davam edən yüksək qiymətlərdən əziyyət çəkdiyi bir vaxtda qlobal inflyasiyaya təkan verə bilər. “Capital Economics” konsaltinq şirkətinin baş iqtisadçısı Neil Şerinqin sözlərinə görə, yüksəlmiş neft qiymətləri inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda inflyasiyanı hədəfə qaytarmaq üçün səyləri çətinləşdirəcək, lakin yalnız yüksək enerji qiymətləri əsas inflyasiyada əks olunarsa, mərkəzi bankın qərarlarına əhəmiyyətli təsir göstərəcək.
İndiyədək neft qiymətləri İranın hücumundan sonra çox dəyişməyib. Görünür, bazar indiki qeyri-sabit vəziyyəti artıq nəzərə alıb və Tehranın hücumundan qorxmayıb. Bununla belə, əgər münaqişə Yaxın Şərqdə real müharibə miqyasına çatarsa, “Brent” neftinin qiyməti bir barel üçün 150 dollara qədər yüksələ bilər. Bu açıqlama “Bank of America” (BofA) rəhbərliyindən gəlib. Onların qənaətincə, yaxın aylarda İran-İsrail münaqişəsi üçün üç potensial ssenari üzrə inkişa edə bilər - “məhdud atışmadan” “regional müharibə ssenarisinədək”.
BofA hesab edir ki, İran ilə İsrail arasında ani müharibə enerji infrastrukturunu zədələyə biləcəyi üçün neft qiymətlərində 30-40 dollar artımına səbəb ola bilər. Belə bir münaqişə bir neçə ay davam edə bilər ki, bu da İranın neft tədarükündə böyük fasilələrə səbəb ola bilər. Yerli ekspert dairələri hesab edir ki, Azərbaycan, şübhəsiz ki, respublikanın əsas ixrac resursunun yüksək qiymətlərindən faydalanacaq. Artan əmtəə gəlirləri respublikanın makroiqtisadi göstəricilərinin müsbət dinamikasına töhfə verir, tənzimləyicinin maliyyə manevrlərinə imkan yaradır və milli valyutanın möhkəmlənməsinə töhfə verir.
Digər məsələlərlə yanaşı, ənənəvi olaraq güclü manat qiymət sabitliyinin əsas şərti hesab olunur. Buna baxmayaraq, idxal qiymətlərinin artması ixrac gəlirlərini kompensasiya edərək, xarici ticarətdə və cari əməliyyatlar hesabında profisitin azalmasına kömək edir.
Son qiymət artımı təcrübəsi göstərir ki, yerli valyutanın sabitliyi istehlak bazarında qiymətlərin müəyyən qədər saxlanmasına kömək etsə də, yüksək idxal inflyasiyasından qaçmaq mümkün olmayıb. Hakimiyyətin antiinflyasiya tədbirləri ilə bağlı bəyanatlarına baxmayaraq, Azərbaycanda qiymət artımı dalğası yalnız qlobal inflyasiyanın azalması faktından sonra səngiyib. Bütün bunlar ölkəmizin istehlak bazarının geosiyasi risklərdən, enerji birjalarının reaksiyasından və xüsusən də neftin qiymətlərindən hədsiz dərəcədə asılılığından xəbər verir. Amma Yaxın Şərqdə müharibə olacağı təqdirdə dünyanın enerji təhlükəsizliyi ciddi təhdid altında olacaq.
ayna.az
