Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev aprelin 23-də ADA Universitetində keçirilən “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” mövzusunda beynəlxalq foruma qatılıb. Forumda çıxış edən ölkə başçısı bir çox məsələyə toxunub.
“Zəngəzur dəhlizi”
Prezident çıxışı zamanı bildirib ki, 2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış Üçtərəfli Bəyanatda “Zəngəzur dəhlizi” sözü qeyd olunmayıb:
“Lakin yazılıb ki, Azərbaycanın şərq hissəsi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında yol əlaqəsi olmalıdır və Rusiyanın sərhəd qüvvələri nəzarəti təmin etməlidir. Bu, Prezident Putin, Baş nazir Paşinyan və mənim tərəfimdən imzalanıb. İndi isə üç ildən çoxdur ki, Ermənistan bu müddəanı əslində pozur”.
“Zəngəzur dəhlizi” Ermənistanla Azərbaycan arasında mübahisəli məsələlərdəndir. Yəni söhbət kommunikasiyaların açılmasından deyil, məhz ifadənin özündən gedir. Belə ki, rəsmi İrəvan regional kommunikasiyaların yol prinsipi ilə, Azərbaycan isə dəhliz prinsipi ilə açılmasını istəyirdi. Lakin Prezidentin də dediyi kimi, 2020-ci il noyabrın 10-da imzalanmış Üçtərəfli Bəyanatda “Zəngəzur dəhlizi” sözü qeyd olunmayıb.
Ümumiyyətlə, rəsmi Bakı addımları reallıqlara və mövcud şəraitə əsasən atır. “Zəngəzur dəhlizi” sözü 2020-2023-cü illərdə Bakıya lazım idi, çünki bu illər ərzində “Laçın dəhlizi” var idi və rəsmi Bakı “dəhlizə dəhliz” prinsipini irəli sürmüşdü. Yəni Ermənistanın dəhlizi olacaqsa, Azərbaycanın da olmalı idi. Lakin lokal xarakterli antiterror əməliyyatları və sonrasında baş verən hadisələr Bakını “dəhlizə dəhliz” prinsipindən uzaqlaşdırdı.
Azərbaycan indiki məqamda “Zəngəzur dəhlizi” sözündən imtina edir və bunu iki ölkə arasında növbəti problemin həlli üçün edir. Lakin dəyişməyən bir mövqe var ki, o da 10 noyabr bəyanatındakı “maneəsiz hərəkət” anlayışıdır. Prezident qeyd edib ki, “İndi isə onlar, belə demək olarsa, həmin müddəanı aradan çıxarmaq istəyirlər. Lakin bu, mümkün deyil. Onlar Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə yol əlaqəsini qurmaq imkanını bloklayır. Bu cür münasibət təbii ki, çox məyus edir”.
Yəni rəsmi Bakı üçün “Zəngəzur dəhlizi” sözündən imtina mümkündür, lakin 10 noyabr bəyanatında yazılmış “maneəsiz hərəkət” anlayışı hələ də aktualdır. Mümkündür ki, sərhəd komissiyalarının iclasında bu məsələ də müzakirə edilir, lakin hələlik ortaq məxrəcə gəlinməyib.
Sülh müqaviləsi
Prezident çıxışı zamanı Ermənistanla Azərbaycan arasında gedən sülh danışıqları və sülh müqaviləsindən bəhs edib. Ölkə başçısı qeyd edib:
“Biz məsələnin (sülh sazişinin imzalanmasına – red.) həllinə heç vaxt olmadığı qədər yaxınıq. Biz işğal zamanı buna heç vaxt yaxın olmamışıq. Həmin vaxt biz baza prinsipləri üzərində belə razılığa gələ bilmirdik”.
Ötən ay baş verən kiçikçaplı sərhəd təxribatlarına baxmayaraq, Bakı və İrəvan arasında rəsmi və qeyri-rəsmi səviyyədə danışıqlar davam edirdi. Ən əsası sərhəd komissiyalarının görüşü keçirilir, mübahisəli məsələlərə dair müzakirələr aparılırdı. Danışıqlar prosesi ilə bağlı əsas pozitiv məqam isə masada 70-75% razılaşdırılmış bir sənədin olmasıdır. Bu baxımdan ölkə başçısının da dediyi kimi, sülhə heç vaxt belə yaxın olmamışdıq.
Prezident bildirib ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sazişə nail olmaq, ən azı baza prinsipləri üzrə razılığa gəlmək tam real görünür. Dövlət başçısı onu da vurğulayıb ki, “baza prinsipləri üzərində razılığa gəlmək, həmçinin variant hesab olunur, sonra isə müddəaların təfərrüatlarına vaxt sərf etmək olar”.
Prinsip etibarilə yekun sülh müqaviləsinin imzalanması üçün hələ tezdir. Lakin ən azından ilkin sülh müqaviləsi imzalamaq olar. Hazırda iki ölkə arasında razılaşdırılan məqamlar var və danışıqlar masasındakı sülh sənədi hazırkı halı ilə çərçivə sazişi kimi imzalana bilər. Növbəti müddət ərzində isə yekun sülh müqvailəsi ilə bağlı danışqlar aparılar. Bunu Prezidentin “Hətta sazişin layihəsi hazır ola bilər. Düşünürəm ki, bunun üçün hər iki tərəf, sadəcə ürəkdən çalışmalıdır” sözləri də təsdiqləyir.
Rəsmi Bakı COP29-dan əvvəl sülh sazişinə nail olmaq, ən azı baza prinsipləri üzrə razılığa gəlmək istəyir.
Qazaxıstan görüşü
Prezident deyib ki, rəsmi Bakı Qazaxıstanda Azərbaycan və Ermənistan XİN başçılarının görüşünə razılıq verib, əgər İrəvan da razılaşsa, görüş reallaşa bilər.
Ermənistan tərəfi hələlik bir cavab verməsə də, Bakı bu görüşün keçirilməsində maraqlıdır. Görüşün təfərrüatları hələlik bəlli deyil, lakin onu demək olar ki, XİN başçılarının gündəmində delimitasiyanın bundan sonrakı mərhələsi, ilkin sülh müqaviləsi, kommunikasiya xətlərinin açılması və maneəsiz hərəkətin təmin edilməsi kimi məsələlər ola bilər. Xüsusilə sülh sazişi çərçivəsində qarşılıqlı ərazi bütövlüyünün tanınması məsələsi də razışlaşdırıla bilər.
Qazaxıstanda XİN başçılarının görüşündə bu məsələlər müzakirə edilsə və müəyyən razılıq əldə olunsa, bunu İkinci Alma-Atı bəyannaməsi kimi də qəbul etmək olar.
Müəllif: Politoloq Turan Rzayev
dıa-az.ınfo
