Ötən ilin sentyabrında Azərbaycanın separatçı rejimə qarşı Xankəndidə və ətraf ərazilərdə keçirdiyi lokal antiterror tədbirlərindən sonra Ermənistanda bir çoxları başa düşdü ki, Bakı qarşısına qoyduğu bütün hədəflərə, haqlı tələblərinə nail olacaq. Bu gün də heç kim şübhə etmir ki, əgər ermənilər bu tələbləri könüllü yerinə yetirməslər, “Dəmir Yumruq” yenə işə düşəcək.
Son ayların əsas müzakirələrindən biri də hələ də Ermənistanın işğalı altında olan Azərbaycan kəndlərinin təhvil verilməsi ilə bağlıdır. Azərbaycan qəti tələbini səsləndirib və indi növbə Ermənistanındır. Hazırda belə bir görüntü var: Nikol Paşinyan həmin kəndlərdəki ermənilərə anlatmağa çalışır ki, əgər bu əraziləri könüllü boşaltmasalar, Azərbaycan hərbçiləri hərəkətə keçəcək. Əslində bu, Ermənistan rəhbərliyinin özünün açıqladığı mövqedir. Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan Azərbaycanla həmsərhəd Tavuş rayonuna səfəri və yerli sakinlərlə görüşü zamanı yeni müharibənin baş verə biləcəyi ilə bağlı xəbərdarlıq etmişdi. “Ermənistan tərəfi Azərbaycanla delimitasiya və demarkasiya məsələlərini müzakirə etməkdən imtina etsə, həftənin sonuna qədər yeni müharibə ola bilər. Mən bu müharibənin sonunda nə olacağını bilirəm. Sonra Respublika meydanında qarşılaşanda deyəcəksiniz: "Yaxşı, biz adi kəndlilərik, bizim məlumatımız yox idi, amma axı siz hər şeyi bilirdiniz", - deyə baş nazir bildirib. Paşinyan deyib ki, Ermənistan Azərbaycanla müharibəyə yol verməməlidir: “Buna görə sərhədləri düzəltmək lazımdır. Tavuş rayonunda Baqanis kəndindən Tavuş vilayətinin Berkaber kəndinə qədər sərhədin delimitasiyası və demarkasiyası prosesinə başlamaq üçün real imkan var”.
Bundan əlavə, N.Paşinyan hakimiyyətin Tavuşda erməni kəndlərinin mühasirəsini istisna etmək üçün yeni yollar salmağı planlaşdırdığını bildirib.
Bu yöndə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın Milli Assambleyada “Vətəndaş paktı” fraksiyasının deputatları ilə də qapalı görüşü olub və görüş geniş tərkibdə keçirilib.
Deputat Lilit Minasyan bildirib ki, hazırda sərhəd delimitasiyası komissiyaları Tavuş bölgəsindəki ərazilərin (Azərbaycanın işğal altındakı kəndləri-E.P.) qaytarılması prosesinin necə baş verəcəyi ilə bağlı sənədlər mübadiləsi aparır. Paşinyanın onlarla görüşdə kəndlərin konkret qaytarılma tarixi barədə danışıb-danışmadığını soruşan jurnalistə cavab olaraq bildirib ki, heç bir tarix açıqlanmayıb. “Paşinyan fraksiya ilə görüşdə vaxtlarının az olduğunu deyibmi”, sualına deputat belə cavab verib: “Mən bu ifadəni həqiqətən xatırlamıram, amma mən özüm bu sahəni araşdırıram və hansı tektonik hərəkətlərin baş verdiyinə baxıram. Mən də hesab edirəm ki, bizim illərimiz var və biz müəyyən illər ərzində bu problemi həll edə biləcəyik”. 3-cü Ordu Korpusunun bu ərazilərdən çıxarılmasının müzakirə edilib-edilməməsi ilə bağlı suala gəldikdə, Lilit Minasyan cavab verib ki, bu məsələ hələ də müzakirə olunur: “Hər hansı hərəkətlərin olacağını dəqiq deyə bilmərik. Bütün bunlar hələ danışıqlar mərhələsindədir”.
Qeyd edək ki, İrəvandakı qapalı müzakirələrdə hökumətin demək olar ki, bütün üzvləri, o cümlədən güc strukturlarının rəhbərliyi, həmçinin Silahlı Qüvvələrin Baş Qərargah rəisi Edvard Asryan iştirak edib. İki saata yaxın davam edən görüş gərgin şəraitdə keçib. Əvvəlcədən planlaşdırılan görüş Ermənistanın Aİ üzvlüyünə namizəd olmaq üçün müraciətinin, daha doğrusu, növbəti seriyasının müzakirəsi ilə bağlı olmalı idi, amma Tavuşun dörd yaşayış məntəqəsinin gündəmə gəlməsi ilə həm birinci, həm də ikinci məsələlər müzakirə edilib. Nikol Paşinyan açıq mətnlə etiraf edib ki, qısa müddət ərzində birtərəfli güzəşt olacaq. O, kobud şəkildə eyham vurub ki, yaxın günlərdə üçüncü ordu korpusu həmin ərazilərdən çıxarıla, Azərbaycanın 4 yaşayış məntəqəsi öz sahiblərinə qaytarıla bilər. Əks halda, Azərbaycan müharibə ilə qalib gələcək. Bəzi deputatlar bildiriblər ki, kəndləri bu yolla yox, müharibə yolu ilə vermək daha yaxşıdır, çünki birinci halda xalqın etirazı ola bilər. Paşinyan bildirib ki, o, belə yolu istəmir, çünki Azərbaycan nəinki hərbi yolla mənsub olduğu əraziləri ala bilər, hətta Loriyə, İrəvana da çatar. Paşinyan müxtəsər olaraq deyib ki, qısa müddət ərzində dörd kənd Azərbaycana qaytarılmalıdır. Əlbəttə, başqa variant yoxdur.
Qeyd edək ki, hələ 90-cı illərin əvvəllərində ermənilər Azərbaycan ərazisində yeddi kəndi işğal edib. Onlardan 4-ü - Baqanis Ayrım, Aşağı Əskipara, Xeyrimli və Qızılağaclı bilavasitə Qazax rayonu ərazisindədir. Daha üç kənd - Yuxarı Əskipara, Sofulu və Bərhudarlı Ermənistan əraziləri ilə əhatə olunmuş anklavlardır. Daha bir anklav Ermənistanın Naxçıvanla sərhədində yerləşən Kərki kəndidir.
Əslində N.Paşinyanın təlaşa düşməsinin səbəbi Bakıdan aldığı xəbərdarlıqdır.
Prezident İlham Əliyev yanvarın 10-da yerli televiziya kanallarına müsahibəsində kəndlərin qaytarılmasının alternativinin olmadığını bir daha nəzərə çatdırmışdı. Sitat: “O ki qaldı işğal altında olan kəndlərə - bizim təklifimiz də hesab edirəm ki, çox məntiqlidir - orada (Qazağın kəndləri nəzərdə tutulur - "YM".), bildiyiniz kimi, anklav və qeyri-anklav kəndlər var. O kəndlər ki, anklav deyil - 4 kənd - onlar Azərbaycana qeyd-şərtsiz qaytarılmalıdır. O kəndlər ki, anklavdır - Ermənistanın bir anklav kəndi Azərbaycan ərazisindədir - bununla bağlı ayrıca ekspert qrupu yaradılmalıdır və bu, müzakirə edilməlidir. Biz hesab edirik ki, bütün anklavlar qaytarılmalıdır, bu anklavlara gedən yollara şərait yaradılmalıdır və bu anklavlara oranın sakinləri yerləşdirilməlidir. Yəni bizim mövqeyimiz bundan ibarətdir”.
Kifayət qədər aydın şəkildə mövqe bildirilib. Sadəcə, dövlət başçısı mərhələli yol təklif edib, kəndlər 4+4 prinsipi ilə qaytarılmalıdır, vəssalam! Beləliklə, Azərbaycan Prezidentinin 10 yanvar xəbərdarlığı Ermənistan hakimiyyətinin qulağında “sırğa”dır. İlham Əliyevin heç bir sözü səbəbsiz demədiyini ermənilər də yaxşı anlayır, xüsusilə Paşinyan. Odur ki, Paşinyanın həyəcanlı şəkildə “müharibə anonsu” ilə çıxış etməsinin səbəbi aydın olur.
Bəs 4 kənd qaytarılarsa, sərhədlərin delimitasiyası bütövlükdə baş tuta bilərmi? Belə olan halda Qazağın digər 3 kəndinin və Sədərək rayonunun Kərki kəndinin taleyi necə olacaq? Biz onun da şahidi olmuşuq ki, hansısa proseslər zamanı ermənilər sərhəddə təxribat törədir və planları pozurlar. Əgər bu dəfə də təxribat törətsələr, Azərbaycan qarşılığında hansı addımları ata bilər? Elə ilk həmlədə ordumuz 4 kəndi özü boşalda bilərmi?
Deputat Sahib Alıyev “Yeni Müsavat”a açıqlamasında bildirdi ki, Azərbaycanın hazırda işğal altında olan kəndlərinin sayı 4 yox, 8-dir: “Ermənistan rəhbərliyinin 4 kəndin qaytarılması ilə bağlı açıqlamalarına bizdə rəsmi səviyyədə hər hansı bir reaksiyanın olmamasından anladığım budur ki, burada söhbət mərhələli qaytarmaqdan gedir. Yəni öncə 4 kənd, ardından da daha 4 kənd qaytarılacaq, yaxud da mümkündür ki, eksklavlarla bağlı qarşılıqlı razılıq əsasında başqa addımlar atılacaq”.
S.Alıyev qeyd etdi ki, burada onu da qeyd edim ki, Ermənistan tərəfin həmən kəndlərin qaytarılmasını birtərəfli güzəşt kimi təqdim etmələri absurddur: “Anlamaq olmur ki, onlar güzəşt deyəndə nəyi nəzərdə tuturlar. Başqasının torpağını məcburiyyət qarşısında geri qaytarmaq nə vaxtdan güzəşt sayılır?” Təxribata gəldikdə, deputat bildirdi ki, son verilən dərsdən sonra əgər havadarları həvəsləndirməsə, qarşı tərəfin buna gedəcəyinə inanmır: “Havadarları isə görürük ki, ikili oyun aparırlar. Bir tərəfdən Paşinyana Azərbaycanın işğal altındakı kəndlərini qaytarmağa hazır olduğu dedirtdirilir. Xatırladım ki, bu haqda bəyanatlar məhz ABŞ Dövlət Departamentinin Qafqaz danışıqları üzrə baş müşaviri Lui Bononun regiona sonuncu səfərindən sonra verildi. Digər tərəfdən isə Ermənistanı revanşizmə sürükləyən addımlar atır və regionda ayrıcı xəttlər çəkməyi planlaşdırırlar ki, ABŞ-la Avropa Birliyinin aprelin 5-də Brüsseldə keçirəcəkləri Ermənistana dəstək konfransının arxasında məhz belə bir niyyət durur. Həmin konfransda Avropa Sülh Fondunun Ermənistanın silahlandırılmasına maliyyə dəstəyi ayrılması haqda razılığın əldə olunacağı da gözlənilir ki, bu da sülhə xidmət məqsədilə edilmir. Maraqlıdır deyilmi? Azərbaycan torpaqları işğal altında olanda regionun inklüzivliyindən dəm vuranlar indi ayırıcı xətlər çəkməyə başlayıblar. Amma hay havadarları nə planlaşdır-planlaşdrsın, mən cənab İlham Əliyevin 8 kəndimizin hələ də işğal altında saxlanmasının "dözülməz" olduğunu bildirməsinə dayanaraq bunu deyə bilərəm ki, Ermənistanın Azərbaycanın onlarla bağlı tələbini yerinə yetirməkdən ayrı yolu yoxdur".
Politoloq Məhəmməd Əsədullazadə bildirdi ki, Ermənistanda revanşistlər və keçmiş Qarabağ klanına mənsub olanlar anklav olmayan kəndlərin qaytarılmasına müqavimət göstərirlər: “Məhz polis idarəsinə silahlı hücum edənlər, terror törədənlər 90-cı illərin tör-töküntüləridir. Paşinyan onları zərərsizləşdirmək istiqamətində işlər aparır. Bu qüvvələr Köcəryan və Sarkisyana yaxındır. Həmçinin keçmiş müdafiə naziri Seyran Ohanyan ordunu hökumətə tabe olmamağa çağırıb. Göründüyü kimi, daxildə Nikol Paşinyana qarşı müəyyən təzyiqlər var. Məhz "Mülki Müqavilə" fraksiyasının deputatları müharibə yolu ilə kəndlərin qaytarılmasını təklif edib. Amma Paşinyan reallıqları bilir. Çünki silahlı hücum birbaşa digər kəndlərin, anklavların qaytarılması ilə nəticələnər. Həmçinin hərbi məğlubiyyət Paşinyan üçün mənfi nəticələrə gətirib çıxara bilər. Ona görə də Nikol Paşinyan bunun əleyhinədir". M.Əsədullazadə hesab edir ki, Paşinyan daxili təzyiqləri neytrallaşdıracaq və dörd kənd Azərbaycana veriləcək: "Bundan sonra delimitasiya və demarkasiya başlayacaq. Digər anklav kəndlər, xüsusilə Kərki kəndi ilə bağlı məsələlərə gəldikdə, fikrimcə, Ermənistan bununla bağlı kompensasiya ödəməlidir. Məsələ danışıqlar yolu ilə həll edilməlidir. Yaxud Zəngəzur istiqamətindəki ərazilər Azərbaycanla mübadilə olunmalıdır". Ekspert hesab edir ki, Azərbaycana məxsus anklav kəndlər güzəşt edilə bilməz: “Ermənistan mütləq sərhəddə onların yerinə Azərbaycana kəndlər verməlidir. Azərbaycan istədiyi vaxt dörd kəndə girə bilər. Bunu Ermənistan rəhbərliyi də yaxşı bilir. Ona görə də Paşinyan bu kəndləri geri verəcək”.
N.Paşinyan Tavuş sakinləri ilə görüşə əlinə Ermənistanın xəritəsinin maketini alaraq getmişdi, yəni “bizim ərazimizdən kənar kəndlər bizim deyil”, mesajı vermişdi. Üstəlik, masanın üstündə “qum saatları” var idi... “Saat” işə salınıb...
